Bij De Toevlucht vinden ongedocumenteerde, dakloze mannen een plek om even op adem te komen en weer zicht te krijgen op hun situatie en mogelijkheden. Op deze pagina lees je meer over ongedocumenteerd zijn en hoe De Toevlucht deze mannen met bed, bad en brood wil ondersteunen.
Volgens cijfers van het Rode Kruis verblijven er naar schatting tussen de 35.000 tot 70.000 ongedocumenteerde mensen in Nederland. In Utrecht verblijven volgens stichting Villa Vrede naar schatting 5000 mensen zonder verblijfspapieren.
Er zijn veel manieren waarop iemand ongedocumenteerd kan raken. Zo wordt na de afwijzing van een asielaanvraag, ook de opvang van het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) stopgezet. Lang niet alle asielzoekers kunnen echter terugkeren naar hun thuisland. Soms werkt het thuisland niet mee aan een terugkeer, soms is het gevaarlijk om terug te keren voor een persoon of familie. Deze mensen belanden vaak in de illegaliteit.
Maar er zijn nog veel meer redenen: zo kan een uitgegeven verblijfsvergunning ook plots weer worden ingetrokken als de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) daar reden voor ziet. Een thuisland wordt bijvoorbeeld weer veilig geacht, terwijl iemand hier in Nederland zijn/haar leven weer heeft opgebouwd en schoolgaande kinderen heeft. Maar de IND trekt ook verblijfsvergunningen in wanneer blijkt dat er onjuiste gegevens zijn verstrekt, of dat een eerder aangegeven gezinsband toch ontbreekt. Andere ongedocumenteerden hebben ooit een verblijfsvergunning gekregen maar zijn deze weer kwijtgeraakt omdat een thuisland niet mee wil werken aan uitgifte van identiteitspapieren om de afkomst aan te tonen.
Verblijven in Nederland zonder geldige documenten is geen strafbaar feit, maar ongedocumenteerden die worden aangetroffen, kunnen wel in vreemdelingendetentie worden gezet. Er wordt van hen verwacht dat zij terugkeren naar het land van herkomst, maar door gebrek aan identiteitspapieren en medewerking van het thuisland, is dit vaak onmogelijk. Er zijn weinig cijfers bekend over het aantal personen dat door de overheid wordt teruggestuurd naar het land van herkomst. Veel uitgeprocedeerden reizen op eigen gelegenheid naar andere Europese landen om daar asiel aan te vragen of verblijven illegaal in Nederland.
Om een plek te krijgen bij De Toevlucht, moet iemand zich eerst registreren bij het Aanmeldloket voor ongedocumenteerden. Daar wordt de situatie van een persoon beoordeeld na een intakegesprek en wordt er bepaald of iemand recht heeft op opvang en welke locatie de beste opvang kan bieden. Door een tekort aan opvangplekken is er sprake van een wachtlijst. Mannen met ernstige medische of psychische problemen kunnen niet worden aangemeld bij De Toevlucht.
De meeste gasten van De Toevlucht zijn van oorsprong vluchtelingen uit landen waar oorlog of onrust is (geweest). Dat betekent dat zij uit veel verschillende regio’s komen en van alle leeftijden zijn. Het verhaal van Saïd uit Egypte lees je hieronder.
Said (45 jaar) is veertien jaar geleden in Nederland aangekomen. Hij groeide op in Egypte maar verhuisde met zijn familie naar Irak, om daar werk te zoeken. “Dat was een logische beslissing toen, omdat je in Irak meer geld kon verdienen. De situatie in Egypte was onzeker en veel mensen waren arm,” vertelt Said. Hij spreekt een aardig woordje Nederlands en is een vriendelijke man met een warme uitstraling. Hij houdt van koken en verhalen vertellen. Said heeft jarenlang in Irak gewoond totdat daar oorlog uitbrak en het te gevaarlijk werd om te blijven. Samen met een goede vriend ondernam Said een riskante tocht om naar het veilige Turkije te komen. Daarvandaan trokken ze samen verder richting Griekenland en via een schip kwamen ze in Italië terecht. “Daar heb ik jarenlang op het land gewerkt, bij iedere oogst werd ik ingehuurd. Het verdiende slecht maar het was genoeg om in leven te blijven.” Omdat Said al jaren geen identiteitspapieren meer bezat, leefde hij illegaal. Toen de situatie in Italië voor ongedocumenteerden onhoudbaar bleek, trok hij samen met zijn vriend naar Nederland. Daar werkte hij jarenlang in een restaurant in de omgeving van Amsterdam. “Ik deed niets anders dan groenten snijden. Toch was ik blij dat ik werk had en ik vond onderdak via vrienden. Elke paar weken verhuisde ik weer naar een andere bank.”
Zijn Iraakse vriend heeft inmiddels asiel aangevraagd in Nederland, reden voor Said om ook een poging te wagen. “Mijn advocaat is nu bezig met de voorbereidingen, tot de tijd dat ik naar een AZC mag, kan ik bij De Toevlucht blijven.” Said glimlacht als hem wordt gevraagd hoe hij het vindt bij De Toevlucht. “Gezellig! Het is een fijne plek en ik ben blij dat ik hier mag blijven.” Hij hoopt dat zijn asielprocedure gauw van start kan gaan en dat hij een verblijfsvergunning krijgt. “Dan kan ik aan het werk en geld verdienen. Ik droom van mijn eigen klusbedrijf en mijn eigen bedrijfsbus. Dan kan ik bij mensen langs om hen te helpen!”
Geen sociale voorzieningen
Wanneer je ongedocumenteerd bent in Nederland ben je vrijwel rechteloos en dus uitgesloten van sociale voorzieningen, zoals een zorgverzekering. Er zijn diverse organisaties en vrijwilligersgroepen die zich het lot van deze mensen aantrekken en hulp bieden. De Toevlucht werkt al vanaf het begin samen met diverse instanties.
Toen Said in oktober 2019 in Nederland een fietstocht maakte, werd hij geschept door een auto. “Ik had erg veel pijn. Het was een nachtmerrie. In plaats van dat ik naar het ziekenhuis werd gebracht, heb ik de hele nacht op een politiebureau gezeten. Toen ik me niet kon identificeren hebben ze mij naar het vreemdelingendetentiecentrum gebracht, in Rotterdam. Daar heb ik vijf lange maanden doorgebracht. Ik voelde me vreselijk.” Toen duidelijk werd dat Said geen identiteitspapieren heeft en dat zijn thuisland Egypte niet mee wilde werken door het bevestigen van zijn nationaliteit, werd hij vrijgelaten. Na een verzoek bij het Aanmeldloket kon Said bij De Toevlucht terecht voor onderdak.
Stichting De Toevlucht is sinds 2013 niet meer weg te denken tussen de Utrechtse maatschappelijke organisaties. Door de nauwe samenwerking met andere organisaties kunnen we meer betekenen voor onze gasten. Zo kunnen zij bijvoorbeeld deelnemen aan cursussen of activiteiten bij Villa Vrede, een dagopvang in Utrecht. Hier vinden zij afleiding, ontplooien ze hun talenten en leren ze nieuwe vaardigheden. Maar ook voor praktische, financiële of juridische ondersteuning zijn we in nauw contact met bijvoorbeeld Vluchtelingenwerk en STIL.
In 2019 is De Toevlucht onderdeel geworden van een proef van de landelijke overheid, de zogeheten Landelijke Vreemdelingen Voorziening. Om de afspraken in het regeerakkoord van Rutte III vorm te geven, spraken vijf grote gemeenten met de regering af om een proef te draaien met betrekking tot opvang van ongedocumenteerden. Er wordt in samenwerking met de Rijksoverheid, gemeente en ngo’s gezocht naar duurzame oplossingen voor ongedocumenteerden, die anders in de illegaliteit verdwijnen. Deze proef wordt in de komende jaren geëvalueerd.
Als we Nadine ontmoeten tijdens haar vrijwilligersdienst op een zonnige middag in maart, moeten we wachten tot een fanatiek potje tafelvoetbal is afgelopen. Door de
10 jaar geleden startten we de opvang onder protest met 30 matrassen op de grond! De vrijwilligers bewaakten in de nacht, op last van de
Bij tijd en wijlen verandert de huiskamer in een ruimte voor voetballiefhebbers, kijkend of zelf spelend. Of in een gespreksruimte, een eetkamer, maar ook op
Als ik Tessa spreek tijdens haar vrijwilligersdienst bij Toevlucht, klinkt er op de achtergrond reggae-muziek en wordt er net een lunch bereid door één van